muhafaza edilir ve sarf edilmesi gereken yerlere oradan sarf edilirdi. Camilerin bu görevleri vilâyetler düzeyinde de aynı idi. Camiler halkın birbirleriyle ve devletle kaynaştığı bir yer durumundaydı.

Bunun yanı sıra mescidler, ilim merkezleri konumunda idiler. Hiçbir din, İslam kadar İlme önem vermemiştir. Bu yüzden İslam'ın ilk yıllarında, mescide bitişik olarak sadece ilim öğrenmek maksadıyla gelenlerin kalabilecekleri 'Suffa' denilen bir yer yapılmıştı. Bunu, ilk üniversitelerin temeli olarak saymak mümkündür. Suffada yatılı olarak kalan sahabeler, sürekli olarak Peygamber Efendimiz Aleyhisselatu Vesselam'ın yanında ve sohbetlerinde bulunur, Onun ilim okyanusundan istifade ederlerdi. Res'ul-i Ekrem Aleyhisselatu Vesselam ile başlayan ders halkaları, değişik ilim dallarını da içine alarak yüzyıllarca, mescidlerde devam etmiştir. Resulullah Aleyhisselatu Vesselam zamanında değişik sosyal amaçlar için de kullanılan mescid (cami) birçok müessesenin temelini oluşturur. Camilere sığamaz hale gelen müesseseler, daha sonraki yıllarda mescidlerin etrafında inşa edilen külliyeler ile kurumsal hale getirilmiştir.

Bu durum, Cumhuriyet dönemine kadar böyle devam etmiştir. Bu savunma, Cumhuriyetin karanlık, istibdat ve baskıya dayalı dönemini anlatma platformu değildir, ancak camileri anlatırken, yeni kurulan Kemalist rejimin camilere yönelik politikasına birkaç cümle ile değinmek gerekiyor. Bu rejimin İslam'a, İslamî değerlere ve İslam'ın kutsal mekânlarına bakış açısını ve mantığını ortaya koyabilmek için bu, bir gerekliliktir.

Ne kadar inkâr edilirse edilsin, cumhuriyetin ilk dönemlerinde ve sonrasında İslam'a karşı açık bir savaş yürütülmüştür. Resmi tarih söylemlerinin tozpembe safsatalarının inandırıcılık değeri olmayan tezlerinin aksine, gayrı resmi tarih verilerinin ve halen yaşayan canlı tanıkların ortaya koydukları gerçeklere bakıldığında; İslam'a, İslam'ı yaşamakta ısrar eden Müslümanlara, İslamî değerlere, İslam'ın kutsal mekânlarına yönelik hoyratça bir baskı ve saldırının yapıldığını görmek mümkün olacaktır. Bu baskı ve saldırılar öylesine bir hal almıştır ki, sıradan Müslüman halk, "Elhamdülillah Müslümanım" demeye korkar bir hale getirilmiştir. Evlere yapılan baskınlarda ele geçirilen Kur'an-ı Kerimler yerlere atılmış ve ayaklar altında çiğnenerek hem Allah'ın kitabına karşı bir cürüm işlenilmiş, hem de Müslüman halkın onuru ve inancı beraberinde ayaklar altına alınmıştır. Allah bunu yapanlara kıyamete kadar lanet etsin!

Zulüm, baskı ve saldırılar öyle bir hal aldı ve insanlar dinden öylesine uzaklaştırıldılar ki, cenaze namazı kıldıracak imam bulmakta güçlük çekilir hale gelindi.

Yeni kurulan rejimin İslamî sembollere saldırısının en büyük mağduru, hiç şüphesiz camiler olmuştur. İstanbul'un İslamlaşmasının bir alameti ve İslam'ın Hıristiyan âlemine muzafferiyetînin bir sembolü olan Ayasofya'nın 24 Ekim 1934'te sanki 480 yıldır Müslümanların ibadet ettiği bir mekân değilmiş gibi müzeye çevrilmesi, Müslümanlara ve İstanbul'u fetheden İslam askerlerine yapılabilecek en büyük saygısızlık örneğidir. Ayasofya'dan önce ve sonra, İslam'ın kutsal mekânları olan camilerin bir kısmı satıldı, bir kısmı bakımsızlıktan dolayı harabeye dönüştü. Bir kısmı askerlere kışla yapıldı. Hatta bir kısmı, Diyarbakır Ulu Cami ve Behrampaşa camilerinde olduğu gibi birçok yerde asker atları için ahır olarak kullanıldı. Kalan diğer mescid ve camiler de, bina olarak varlıklarını sürdürmelerine karşın, jandarmanın hışmına uğrama korkusu yüzünden kimsenin gitmediği ve birkaç yaşlıdan başka cemaatin kalmadığı mekânlar haline geldi. Şimdi bu manzarayı yaşayanlar ve duyanlar için Kemalist rejimin İslam'a, Müslümanlara, İslamî değerlere, kutsal mekânlara saygılı olduğunu söylemek mümkün mü? Böyle bir söylemin inandırıcılık değerinin olmayacağı gayet açıktır.

Laik, Kemalist rejimin uzun yıllar boyunca İslam'a yaptığı düşmanlık, yeni yetişen nesil üzerinde etkisini gösterip semerelerini verdiği için dine lakayt bir toplum oluştu. Cemaatin mücadele alanına çıkıp camilere el attığı yıllara kadar, camiler Allah'a İbadet edildiği için huzura kavuşulan mekânlar olmaktan çıkmış, korkunun hâkim olduğu mekânlar haline gelmişti. İmamların birer devlet memuru olduğu camiler, sadece ezan vakitlerinden yarım saat önce açılıp, ezandan bir saat sonra kapanan, kapılarına asma kilit vurulan devlet daireleri haline getirilmişti. Böyle olmasına rağmen, bazı camilerin

32/99