Hac ibadetine fıkıh kitaplarında uzunca bir yer ayrılmıştır. Hacca gitmeyen birisi için bu bilgiler zor ve karışık gelebilir. Fakat hacca gidip bir bilenin rehberliğinde uygulamasını yapan için bunun hiç de böyle olmadığı anlaşılır. Haccın iyi anlaşılması için İslam dünyasında yığınlarca kitaplar, broşürler basılmış, konular detaylıca ve anlaşılır bir tarzda ele alınmıştır. Bunlar içerisinde mükellefin ilk olarak bilmesi zarurî olan bilgiler; haccın rükünleri, vacipleri ve şartlarıdır. Bunlar tam olarak öğrenildikten sonra haccın sünnetlerine ve menduplarına geçilirse konu daha kolay kavranabilir.

Bu yazımızda detaya girmeden sadece haccın yapılış şekli üzerinde duracağız. Bununla hacca hiç gitmeyen bir Müslüman’ın hac ile ilgili özet bir bilgi sahibi olmasını amaçladım.

Hacca gitmek isteyen kişi, yola çıkmadan önce haccın rükünlerini, vaciplerini, şartlarını, sünnetlerini öğrenmelidir. Ayrıca Hac için yolculuğa çıkmak isteyen bir müslüman, önce borçlarını ödemeli veya borç sahibinden müsaade almalı, haksızlık ettiği, kırgın olduğu kimselerden, anne, baba, komşu, akraba ve arkadaşlarından helallik istemelidir.

İhrama Giriş

Hac yolculuğuna çıkan kişi ister evinde, isterse mîkat'ta ihrama girer. İhrama girmeden yıkanır, sonra dikişsiz olarak hazırlanmış ihram elbisesini giyer. İhram elbisesini giydikten sonra iki rekât namaz kılar sonra kıbleye yönelerek 'Lebbeyk Allahumme bihaccin' şeklinde niyet getirir ve böylece ihrama girmiş sayılır. İhrama giren kişiye, harem sınırları dâhilinde yapılması haram olan şeylerin tümü haram olur. Uçakla hacca giden kişi, uçak kalktığında ihrama girmelidir. Çünkü uçak çok hızlı gittiğinden kendisini ihramsız olarak mîkat'tan geçirebilir. Hac için ihrama girdikten sonra yüksek bir yere çıktığında, bir vadiye indiğinde veya bir grupla karşılaştığında telbiye yapılır. Telbiye, “Lebbeyk Allahumme Lebbeyk. Lebbeyk lâ şerike leke lebbeyk! İnne'l-hamde ve'n-nimete leke ve'l-mulk lâ şerikeleke” şeklinde Allah’ı (cc) anma ve ona teslimiyetini ilan etmektir.

Kadın da erkek gibi bunların tümünü yapmalıdır. Ancak kadının dikişsiz elbise giymesi vacib değildir. Kadın, telbiye okurken sesini yükseltmemelidir. Kadının, yüzünü ve ellerini açıkta bırakması gerekir.

Mekke’ye Giriş

İhramlı kişinin, Mekke'yi görecek bir yere geldiğinde durup Mekke'ye girmeden önce gusletmesi (yıkanması) sünnettir. Mekke'ye girilip eşyalar yerleştirildikten sonra Kudüm Tavafı (Kâbe’ye varış tavafı) yapmak için Kâbe’ye gidilmelidir. Eğer umre yapıyorsa, umre tavafına niyet etmelidir.

Kudüm (Kâbe’ye Varış) Tavafı

Ka’be’yi tavafa Hacer'ul-Esved'in bulunduğu yerden başlamalıdır. Hacer'ul-Esved'e eliyle dokunmak, mümkünse öpmek sünnettir. Eğer dokunmak veya öpmek mümkün olmazsa, uzaktan eliyle işaret etmelidir. Sonra Kâbe'yi soluna alarak Hacer'ul-Esved'in yanından tavafa başlamalıdır. Ka’be’nin etrafını bir defa dolanıp Hacer'ul-Esved'in hizasına gelmekle bir şavt yapmış olur. Bunu yedi kere tekrarlaması gerekir. Çünkü bir tavaf, yedi şavt'tan meydana gelir.

Tavafta, namazda olduğu gibi hadesten ve necasetten temiz olunmalı, setr-i avret yapılmalıdır. Tavaf esnasında abdesti bozulan kişi, abdest alarak tavafa bıraktığı yerden devam edebilir. Tavafın, Kâbe'nin etrafında yapılması gerekir. Kişi Hicr-i İsmail'in bir kapısından girip diğer kapısından çıkarsa, bu tavaf sayılmaz. Çünkü Hicr-i İsmail, Kâbe’den sayılır.

Birinci, ikinci ve üçüncü şavtlarda -eğer arkasından sa'y yapılacaksa- remel yapmak sünnettir. Remel, adımları kısa atıp süratli yürümektir. Dördüncü, beşinci, altıncı ve yedinci şavtlarda normal yürünmelidir.

Arkasında sa'y olan tavaflarda izdiba yapmak sünnettir. İzdiba, abanın ortasını sağ koltuğun altına almak, diğer tarafını da sol omuza atmaktır. Remel ve izdiba, sadece erkekler için sünnettir.

Tavaf bittikten sonra -eğer yer varsa- Makam-ı İbrahim'in arkasında iki rekât namaz kılınarak birinci rekâtta Kâfirûn, ikinci rekâtta ise İhlâs sûresi okunur.

Sa’y (Safa-Merve)

Tavaftan sonra sa'y yapmak için Safa kapısından çıkılır, Safa tepesine gelerek sa'y yapmaya oradan başlanır. Safa'dan aşağıya inerek normal şekilde yürünmeli birinci yeşil işarete gelindiğinde hızlı yürünmeli, ikinci yeşil işarete gelindiğinde tekrar normal yürüyerek Merve'ye çıkılmalıdır. Safa'dan Merve'ye gitmek bir şavt'tır. Safa ile Merve arasında yedi şavt yapmak gerekir. Bu şavtlarda da erkekler 'remel' yaparlar.

Sa'yin Safa'dan başlanıp Merve'de bitirilmesi gerekir. Sa'y, ancak Kudüm Tavafı'ndan veya rükûn olan tavaftan sonra yapılır. Eğer umreye niyet edilmişse sa'y bittikten sonra Merve'de saçlar kesilmeli veya kısaltılmalıdır. Böylece umre tamamlanmış olur.  Fakat hac için ihrama girilmişse ihramdan çıkmadan. Zilhicce'nin sekizinci gününe kadar Mekke'de kalınmalıdır. 

Mina’ya Gidiş

Zilhicce’nin sekizinci günü Mekke’den Mina'ya gidilir. Zilhicce’nin dokuzuncu gününe kadar Mina’da beklenir.

Arafat’a Gidiş ve Vakfe

Zilhicce’nin dokuzuncu günü güneş doğduktan sonra Mina'dan Arafat'a doğru hareket edilir. Öğle vaktine kadar Nemire vadisinde durup Arafat'a öğleden sonra girilir. Nemire'de öğle ile ikindi namazları cem-i takdim yapılarak kılınır. Namazdan sonra Arafat'a giderek güneş batıncaya kadar orada vakfe yapmalıdır. Arafat'ta zikir ve tahlili çok yapmalıdır. Vakfe esnasında bol bol dua edilir.

Müzdelife’ye Gidiş

Zilhicce’nin dokuzuncu günü güneş battıktan sonra Arafat’tan Müzdelife'ye doğru hareket edilir. Müzdelife'ye varıldığında akşam namazı cem-i tehir yapılarak yatsı namazıyla birlikte kılınır. Yatsı namazı kasırlı olarak kılınır. O gece Müzdelife’de kalınır. Şeytan taşlamak için Müzdelife'den nohut büyüklüğünde küçük taşlar toplanır.  

Sabah namazı Müzdelife’de kılındıktan sonra Meş’ar’ul-Haram'ın yanına gidip vakfe yapılır ve bol bol dua edilir.

Mina’ya Gidiş ve Cemretu’l Akâbe’nin (Büyük Şeytan) Taşlanması

Zilhicce’nin onuncu günü (bayram günü) ortalığın aydınlanmasıyla birlikte,  güneşin doğuşundan sonra Mina'ya varmak üzere yola çıkılır. Mina'da, Cemretu'l- Akâbe'ye yedi taş atılır. Şeytan taşlamasına başladıktan sonra daha önce yapılan telbiyeler kesilir. Bunun yerine her taş atılırken 'Allahu ekber, Allahu ekber, Allahu ekber, lâ ilahe illallahu vallahu ekber, Allahu ekber ve lillahi'l-hamd' zikri okunur. Atılan taşların belirlenen yere düşmesi gerekir. Hedefine ulaşmayan taşlar hesaba katılmaz, onların yerine tekrar atılır.

Kurban Kesme ve Saç Traşı

Bayram günü Cemretu’l Akâbe taşlandıktan sonra kurbanlar kesilir. Daha sonra saçlar kesilir veya kısaltılır. Erkeklerin, saçlarının tümünü, kadınların ise saçlarının ucunu kesmeleri sünnettir.

İfaza (ziyaret) Tavafı

Traş olduktan sonra Mekke'ye gidip Kâbe'nin etrafında yedi defa dolaşmalıdır. Böylece ifaza tavafı yapılmış olur.

Sa’y (Safa-Merve)

İfaza tavafı yapıldıktan sonra -eğer kudüm tavafından sonra sa'y yapılmamışsa- sa'y yapılır. Daha önce yapılmışsa burada sa’y yapılmaz.

Cemret’ul Akabe’nin (Büyük Şeytan) taşlanmasından, traştan ve tavaftan sonra, ihramlıya haram olan şeylerin tümü hacıya helâl olur.

Not: Cemret’ul Akâbe taşlaması, kurban kesme, saç traşı, ifaza tavafı ve sa’y; bunların hepsi Zilhicce’nin 10. Günü (bayram günü) yapılır.

Mina’ya Dönüş ve Orada Geceleme

İfaza tavafı ve sa’y’den sonra tekrar Mina'ya dönülür ve orada gecelenir.

Teşrik Günlerinde Şeytan Taşlama

Taşlama, Zilhicce’nin 11. Günü (1. Teşrik günü/bayramın ikinci günü) zeval vaktinde (öğlen) başlar. Önce Birinci Cemre’ye, sonra İkinci Cemre’ye, daha sonra da “Büyük Şeytan” diye bilinen Cemretu'l-Akâbe'ye yedişer tane taş atılır. Taşlamada, yukarıdaki tertibi gözetmek gerekir. Yani önce küçük cemreden başlayıp büyük cemreye doğru gitmelidir.

Bayram’ın ikinci gününün gecesini (1. Teşrik gününün gecesi) de Mina’da gecelemelidir.

Bayram’ın üçüncü gününün (2. Teşrik günü) öğle vakti girdiğinde taşlama vakti başlamış olur. Önce birinci cemreye, sonra ikinci cemreye, daha sonra üçüncü cemreye yedişer taş atılmalıdır. 2. Teşrik günü taşlamasından sonra, güneş batmadan önce Mina'dan çıkıp Mekke'ye gidilebilir ve böylece hac tamamlanmış olur.

Eğer 2. Teşrik günü (bayramın 3. Günü) güneş batmadan önce Mina sınırlarından çıkılmazsa,  o gece de orada kalınır ve 3.Teşrik gününün (bayramın 4. Günü) de taşlaması öğle vakti girdiğinde yapılarak Mekke’ye inilir.

Veda Tavafı

Memleketine dönmek isteyen kişi son olarak veda tavafı yapar ve hac menasikini tamamlamış olur. Veda tavafı yapan kişi Mekke’yi çabuk terk etmelidir. Eğer Mekke'de kalmayı biraz uzatırsa, tekrar veda tavafı yapması gerekir.

…

Hacca giden hacının mükellef olduğu hac menasiki Zilhicce’nin 9. gününde Arafat’ta vakfe yapmasıyla başlar, Zilhicce’nin 12. veya 13. günü (bayramın 3. veya 4. günü) sona erer. Yani bu yükümlülük toplam 4 veya 5 günde yerine getirilir. Hac’dan önce ve sonrasında Mekke’de veya Medine’de yapılan geziler, ziyaretler haccın sünnet bölümüne girer.

Yukarıda bahsettiğimiz konularda rükûn, vacip ve sünnetlere değinmeden sadece özet bir anlatımla uygulamaya değindiğimizi tekrar belirtmek isterim. Bunlar içerisinde rükunlar, vacipler ve sünnetler olmakla birlikte, bu menasike bağlı olarak bahsetmediğimiz birçok vacip ve sünnet de vardır. Ayrıca hac ibadeti esnasında çokça yapılan dualar ve zikirler bölümüne de girmedik. Bütün bunlar broşür ve kitapçıklarda mevcut olduğu için hacı her yere göre düzenlenmiş dua ve zikirleri yerli yerince o kitapçıklardan okur.  

Bu vesileyle Kurban Bayramı’nızı tebrik eder, bu bayramın tüm dünya Müslümanlarının hayır ve selametine vesile olmasını Yüce Rabbimizden niyaz ederim.

Allah’a (cc) emanet olunuz.

Kerim Yararlı