8- EŞİTLİK

Eşitlik beşeriyetin yüksek arzuları ve istekleri arasında yer edinen en önemli özelliklerden birisidir. Felsefi açıdan eşitlik ve eşitsizlik adalet ve zulüm, iyilik ve kötülüğe karşı gelmektedir. İnsanoğlu basit bir yaklaşımla iyilik, adalet ve eşitliğin aynı şekilde kötülük, zulüm ve eşitsizliğe karşılık geldiğini bilir. Özü itibariyle insanoğlunun fıtratı adalet ve eşitliği kabul ederken, zulüm ve eşitsizliği reddeder.

Eşitsizliğe karşı eşitlik, ideal toplum oluşturma rükünlerinden olup tarih boyunca insanoğlunun, özellikle de peygamberlerin toplumsal mücadelelerinde uğrunda çok sayıda kurbanlar verilmiş ve bu alanda büyük inkılâplara imza atılmıştır

Ahlaki açıdan bakıldığında ise eşitsizliğe karşı eşitlik, en yüksek ve en değerli ahlaki hasletlerden sayılmıştır.

Kur’an-ı Kerim’e göre ise eşitsizliğe karşı eşitlik, İslami düşüncenin doğrudan dayanağı ve Kur’an toplumunun en önemli özelliklerindendir. Bu toplumda her türlü eşitsizlik, adam kayırma ve bir kesimi diğerinden üstün görme gibi yaklaşımlar reddedilmiştir. Kur’an toplumunda insanların kavimleri, dilleri, toplumsal konumları, fakir ya da zengin, kadın ya da erkek oluşları, doğulu ya da batılı oluşları.. gibi özelliklerle birilerinin üstün sayılması veya düşük kabul edilmesi yasaklanmıştır. İslami sistemde bütün insanlar, Kur’an toplumunun bütün fertleri sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan şahsi veya toplumsal imkânlardan faydalanmada eşittirler.

Bu hakikat Kur’an-ı Kerim’de şu ayet-i kerime ile ortaya konmaktadır;

“Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Ve birbirinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki Allah yanında en değerli olanınız, O'ndan en çok korkanınızdır. Şüphesiz Allah bilendir, her şeyden haberdardır.” (Hucurat Suresi 13)

Ayeti kerimeye göre fertler, gruplar, kavimler, ümmetler ve milletler; siyasî, kül­türel, biyolojik, coğrafi vb. farklarla birbirinden ayrılırlar. Bu farklara bağlı olarak farklı kimlikler edinir, bu kimliklerle tanınır ve tanışırlar. Ayet-i kerime farklı yaratılmanın fonksiyon ve hikmetlerini onaylarken, farklı sosyal ve etnik guruplara mensup olmanın üstünlük vesilesi ola­rak kullanılmasını reddetmektedir. İnsanın şeref ve değerini, kendi iradesi ile elde et­mediği etnik kökene değil, kendi irade ve çabasıyla elde ettiği evrensel değerlere yönlendirir.

Yerleştirdiği insanlık de­ğeri ile gruplar arası ilişki Ayet-i kerimede şu çerçevede ele alınır: Bütün insanlar bir erkek (Âdem) ile bir kadından (Havva) yaratılmışlar. Allah Âdem'i topraktan, eşini de Âdem'in aslından yaratmıştır. Her ikisinin evliliğinden insanlık vücuda gelmiş ve çoğalmıştır. Şu halde bütün insanların as­lı bir olup aynı maddeden yaratılmışlar. Hem kök olarak ve hem de biyolojik temel olarak farklı özellikler taşımazlar. Böylece üstünlük ya da aşağılık durumu söz konusu olamaz. Temel itibariyle kardeş olan insanlar birçok hikmetin yanında farklı kimlik­lerle tanınıp tanışmaları için değişik gruplara ayrılmışlar. Her grup, başkalarından fark­lı, kendi aralarındaki ortak özelliklerine göre birleşir ve dayanışma içerisinde bulunur. İnsanlığın başlangıcından itibaren insan gruplarının bütünleşmelerinde ve dayanışmalarında temel unsuru din oluşturmaktadır. Dinleri bir olanlar birbirlerini kardeş kabul ederler. Diğer özelliklerdeki ortaklık bu özel bağın üstüne çıkamaz. Din ise in­sana ahlaki değerler kazandırmaya çalışır. Toplumların içinde ve toplumlar arasında üstünlüğün değerinin ölçütünü ahlak oluşturur.

Kur'an'-ı Kerim’in nazil olduğu zamanda Arap toplumunda kavim ve kabileler ile övünme, kendilerini kavmi özelliklerden dolayı başkalarından üstün görme kültürü oldukça yaygındı. Yeryüzünde yeni bir inkılâba imza atan İslâm dini insanların eşitliği gerçeğini ilan edince kabilelerle övünmeyi adet edinen Arapların büyük bir kısmı bu hakikati kabul etmede zorlandı. Karşı koymaya çalıştılar. Köleleriyle ve toplumun ezilmiş kesimleriyle eşit olmaya tahammül edemiyorlardı. Allah’ın Resulü (sav) insanlığın onurunu alt üst eden bu sakat anlayışa karşı yoğun bir mücadele verdi. Bu çirkin anlayışı kırmak ve eşitlik bilincini toplumda oturtmak isteyen Hz. Peygamber (sav) değişik alanlarda olduğu gibi bu alanda da Mü’minleri eğitimden geçirdi.

Resulullah (sav)’ın bütün tarihe ve insanlığa çağrı niteliği taşıyan meşhur Veda Hutbesinde insanlığın eşitliği şu güzel ifadelerle dile getirilmektedir;
"Ey insanlar! Şunu iyi biliniz ki rabbiniz birdir, babanız birdir. Arap’ın baş­ka ırka, başka ırkın Arap’a, beyazın siyaha, siyahın beyaza, dindarlık ve ahlâk üs­tünlüğü dışında bir üstünlüğü yoktur.”

Kur’an-ı Kerim’de Eşitliğin Dayanakları

İnsanların yaratılışta eşit oldukları Kur’an-ı Kerim’de defaten zikredilir. Beşerin zatı ve cevheri esas alınarak bütün insanlar eşit kabul edilir. Kur’an-ı Kerim konuyu açıklıkla ortaya koyup bu konuda son noktayı yerleştirir:

“Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üretip yayan Rabbinizden sakının…” (Nisa Suresi 1)

Yaratanı bir, özü ve aslı bir, ilk oluşta anası babası bir, sonra­ki oluşlarda da soyu ve ailesi bir olan insanların yalnızca bu birlikten kaynaklanan birtakım haklar ve ödevleri vardır.

İnsanoğlunun yaratılış şekliyle konu ele alınınca Efendimiz Hz. Peygamber (sav)’in de diğer insanlar gibi olduğu görülür:

“De ki: Ben, yalnızca sizin gibi bir beşerim…” (Kehf Suresi 110)

Aynı şekilde İsra Suresinde keramet ve fazilet açından insan nevinin aynı olduğu ileri sürülmektedir:

“Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık. Onları, (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık; kendilerine güzel güzel rızıklar verdik; yine onları, yarattıklarımızın birçoğundan cidden üstün kıldık.” (İsra Suresi 70)

İnsanın nefs-i vahid ve zati kerametten yaratılışı bütün insanların eşitliğinin kaynağıdır. Aralarında eşitsizlikle ilgili hiçbir delile rastlamak mümkün değildir.

"Şan, şeref ve nimetler" diye tercüme edilen kerem kavramı, İslâmi litera­türde hem Allah'ın insanlara şeref, soyluluk ve üstünlük gibi manevî meziyetler bah­şetmesini hem de mal-mülk vermesini ifade eder. Böylece âyet-i kerime, insanoğlunu dünyada Al­lah'ın lütfüne en fazla mazhar olmuş, en seçkin ve en değerli varlık olarak gösterir. Tefsirlerde insana seçkinlik kazandıran özellikler akıl, zekâ, temyiz, düşün­me, yazma gibi melekelerden başlayarak çeşitli psikolojik ve fizyolojik özellikle­re, özel zevklere, ahlâkî temayüllere, canlı ve cansız varlıklar üzerinde tasarruf yetkisine, ekonomik faaliyetlerde bulunma özelliğine, uygarlıklar ve medeniyetler kur­ma kabiliyetine kadar birçok meziyete sahip olmasıyla açıklanır.

İbrahim FIRAT