24-ŞAHSİYET OLUŞUMU VE ARINMA

Kur'an toplumunun özelliklerinden biri şahsiyet oluşumu ve kemale doğru yol almasıdır. Bu hem şahıs hem de toplum için geçerli bir süreçtir. Bu toplumun insanları eğitimden ve nefsi arınmalardan geçerler. Aynı zamanda toplumu şekillendirme ve toplumsal alanda ıslah çalışmalarıyla meşgul olurlar. Gelişemeyen ve şahsiyet oluşumunda yaya kalanlar ıslah etmeyi ve arındırmayı başaramazlar. Kişilik problemi yaşayan ve olgunlaşma zemininde kemale doğru yol alamayan şahsiyetlerin bu doğrultudaki çabaları netice vermez. Burada hedef insanın eğitilmesi, geliştirilmesi ve kemale doğru yönlendirilmesidir. Tablo net ve berrak bir şekilde Kur’an-ı Kerim’de zikredilmektedir:

Kişilik Oluşumu Ve Arınma

"Güneşe ve kuşluk vaktindeki aydınlığına, Güneşi takip ettiğinde Ay'a,Onu açığa çıkarttığında gündüze, Onu örttüğünde geceye, Gökyüzüne ve onu bina edene, Yere ve onu yapıp döşeyene, Nefse ve ona birtakım kabiliyetler verene, Sonra da ona iyilik ve kötülükleri ilham edene yemin ederim ki, Nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiştir, Onu kötülüklere gömen de ziyan etmiştir..." (Şems Suresi, 1-10)

'Tezkiye', kavram olarak, nefsi şirk, günah, nifak, rics, cehâlet ve kötü duygulardan arındırma, Allah’a itaat etme ve takvâyı yolunda hareket etmektir. İnsanı yaratan Allah Teala, nefsini düzene koyup onu isyan veya itaat edebilecek bir düzlemde yarattı. Bunun sonrasında nefsini arındıranların kurtuluşa ereceği, günah işleyenlerin ise yıkıma uğrayacağı bildirildi.

Hangi hareketin doğru, hangisinin de yanlış olduğunun formülleri yazıldı. Bütün bunlar Allah’ın elçileri ve kitapları vasıtasıyla insanlığa açıkça tebliğ edildi.

Tezkiye, Kur'an'ın emri olup insanların tabi tutulduğu kulluk tahlilidir. Takvâya ulaşmak için çabalama, insanı Allah'tan uzaklaştıracak etkenlerden uzak durmak için yapılan çalışmalar arınma çabalarının gereğidir. Günahlardan kaçınıp takvâya yönelme nefsin tezkiyesine yol açar. Kur’an ve sünnet çerçevesinde yaşanan hayat temizlenmiş hayattır. Toplum hayatının çerçevesi Kur’an tarafından çizilirse, o toplum tezkiye edilmiş ve arınmıştır. Öyleyse arınma, hayatı Allah’ın kitabı çerçevesinde yaşamaktır.

Nefis tezkiyesi hayattan el etek çekip halvetlere kapanma değildir. Aksine toplumla iç içe yaşama ve toplumun arınması için çabalama anlamındadır.

Arınmanın farklı yönleri vardır. Malın arınması, Allah Teala’nın istediği gibi harcama, zekat verme ve infaklarda bulunmadır. Gözün arınması, gözün haramlardan uzaklaştırılmasıdır. Ağzın arınması haram lokmadan kaçınma ve helal yemekle mümkündür. Dilin arınması, kötü sözleri dillendirmekten kaçınma, hakkın kelimelerini dile getirme ve vahyin elmas sözlerini zikretmekle mümkündür. Kalbin arınması ise kişinin eylemlerinde, söz, fiil ve davranışlarında niyetini Allah’ın istediği hale getirmesiyle mümkündür.

Arınma, günahlara son verip hayatın her alanında kulluk vazifesini hakkıyla icra etmektir. İlahi olmayan düşünce ve tutumu biricik doğru kabul etmekten ve hayat programını Allah’ın yasaklarıyla döşemekten vazgeçip, vahiyle diyalog kurma ve hayatı vahye dönüştürmektir.

Allah’ın nefislere yerleştirdiği iyilik, hayır ve takva mayasını perdeleyip, fıtratlarını haramlarla yolundan çıkaranlar, fısk ve fücura dalanlar devasa zararlara ve büyük felaketlere yatırım yaparlar.

Peygamberin Çağrısı

"O, ümmîler içinde, kendilerinden olan ve onlara ayetlerini okuyan, onları arındırıp-temizleyen ve onlara kitap ve hikmeti öğreten bir elçi gönderendir. Oysa onlar, bundan önce gerçekten açıkça bir sapıklık içinde idiler." (Cuma suresi 2)

Allah Teala, herhangi bir düşünce ya da felsefi akımın yönlendirmediği bir toplumun arasından Resul-i Ekrem (sav)’i gönderdi. Kendilerine kitap verilen ve peygamber gönderilen Yahudi ve Hıristiyanlar gibi bağnaz özelliklere sahip olmayan bir topluluktu. Oldukça serbest ve özgür hayatları vardı. Keyiflerine göre yaşıyorlardı. Bağlanıp kaybetmekten korkacakları düşünce sistemleri ya da inanç manzumelerinden yoksundular.

Allah Teala, Resul-i Ekrem (sav)’den bahsederken “ümmî” kavramını kullanır. Resul-i Ekrem (sav)’in neden böyle vasıflandırıldığı konusunda İslam alimleri tarafından farklı görüşler ileri sürülmüştür. Çoğu ümmi kavramını, “doğduğu hal üzere kalan, edindiği yeni bilgilerle fıtratın dışına çıkmayan” şeklinde açıklarlar.

Resul-i Ekrem (sav)’in en önemli görevi bu insanları küfür, şirk, nifak ve cahiliyeden adırnıdıp temizliğe çıkarmaktı. Vicdanlarını, kalplerini, düşüncelerini, niyetlerini, amellerini, aile hayatlarını, sosyal ve içtimaî yaşantılarını ve hayat programlarını arındırarak, onları yepyini bir hayata yönlendiriyordu. Böylelikle cehaletin içine gömülen o topluluğu arındırıp yeryüzünün numune insanları haline getirdi. İslam’la arınan ve Hz. Peygamber (sav)’in dizi dibinde yetişen bu güzide topluluk yeryüzünün en köklü ve parlak medeniyetini inşa edip insanlığın hayat serüvenini değiştirdi.

Cenneti Kazanma

"Kim Rabbinin makamından korkar ve nefsi heva (istek ve tutkular) dan sakındırırsa, Artık şüphesiz cennet, (onun için) bir barınma yeridir." (Naziat 40-41)

Rabbinin huzuruna çıkarılma endişesi taşıyan insanlar günahlardan kaçınırlar. Beşeri zaaflarının baskısıyla günaha yöneldikleri zaman bu yüce makamın endişesiyle pişmanlığa, istiğfar ve tevbeye yönelirler.

Kişinin kendisini heva ve hevesten alıkoymasının yolu itaat dairesindeki noktada yoğunlaşır. Çünkü heva ve heves azgınlığın, zalimliğin, haddi aşmanın ve günahın itici gücüdür. Belanın anası ve kötülüğün kaynağıdır. Hevasına uyan insanın felaketi yaklaşmıştır. Bilgi sahibi olunmasından sonraki aşamada heva ve hevesin harekete geçmesi durumunda tedavi için uzun ve zorlu bir mücadeleye ihtiyaç duyulur. Zira Allah korkusu, azgın isteklerin şiddetli saldırılarına karşı sağlam ve muhkem bir zırh gibi direnmeye sebebiyet verir.

Kur’an-ı Kerim, konunun üzerinde ciddiyetle durup farklı ayetlerle dile getirir. İnsanın heva ve hevesinin nerelerde gizlendiğini, gizliliklerinin ve hareketlerinin nasıl koordine edildiğini bilen Allah Teala, insanın heva ve hevesini kontrol altına almasını ve frenlemesini ister. Şüphesiz insan, nefsini kontrolde tutma ve kemale doğru hareketle görevlidir. Bu mücadelede başarıya ulaşması ve kemale doğru yol alması durumunda mükafat olarak cennet vaad edilmiştir.

Emr-i bil Maruf Nehy-i Anil Münker

Kur’an toplumunun diğer bir özelliği, "emr'-i bil maruf, nehyi anil münker"den sorumlu olmasıdır. Bu sorumluk farklı ayetlerde zikredilir. İnsanın ve toplumun gelişimi üzerinde duran Kur’an, onların davetteki sorumluluklarını zikrederken bunu asıl programları olarak beyan eder.

Örneğin Allah’ın elçilerinden Hz. Şuayb (as), insanlara tevhidi anlatıp dinin kaide ve kurallarını açıklarken onları adaletli davranmaya ve düzgün tartmaya davet eder. Ekonomi alanındaki faaliyetleriyle ilgili dikkat etmeleri gereken hususları dile getirir:

Dedi ki: Ey kavmim! Eğer benim, Rabbim tarafından (verilmiş) apaçık bir delilim varsa ve O bana tarafından güzel bir rızık vermişse buna ne dersiniz? Size yasak ettiğim şeylerin aksini yaparak size aykırı davranmak istemiyorum. Ben sadece gücümün yettiği kadar ıslah etmek istiyorum. Fakat başarmam ancak Allah'ın yardımı iledir. Yalnız O'na dayandım ve yalnız O'na döneceğim. (Hud 88)

Burada toplumsal hayatı kapsayacak geniş bir değişim ve yaygın bir iyileştirme çağrısı söz konusudur. Bu değişim, toplumun her kesimini etkileyecek faydalarla doludur. Bazıları peygamberlerin getirdiklerine uymaları durumunda kazançlarlarının yok olacağını düşünüp karşı çıkarlar. Oysa bu çağrı, kin, nefret, haksızlık ve düşmanlıklardan arınmış temiz bir toplum inşaası içindir. Bütün kazançlar helal çerçevesinde elde edilmektedir. Bu yolda hareket edenlerin en küçük bir kayıpları bulunmazken, aksine attıkları her adım kazançlarla doludur.

Hz. Musa'nın Salih Toplum Oluşturma Çabaları

Hz. Musa (as) kardeşi Hz. Harun'u veziri ve yardımcısı tayin etti. Hz. Harun’un faaliyet programını açıklayan Hz. Musa, toplumsal ıslahı öncelemesini istedi:

"Musa ile otuz gece için sözleştik ve ona bir on daha ekledik. Böylece Rabbinin belirlediği süre, kırk geceye tamamlandı. Musa, kardeşi Harun'a "Kavmimde benim yerime geç, ıslah et ve bozguncuların yolunu tutma" dedi." (A'raf 142)

Toplumun büyük bir değişimden geçmesi gerekiyordu. Salih bir toplumun oluşması için Mısır’ın şirk düzeninden bulaşmış ahlak ve kültürün ıslaha tabi tutulmasına ve toplumun bozguncuların yolundan uzaklaştırılmasına ihtiyaç vardı. Görevi gereği Hz. Harun’u vekili olarak yerine bırakırken salih toplumu oluşturmada izlenmesi gereken yöntemlere de hassasiyetle işaret etmektedir.

İbrahim FIRAT